Λίγα λόγια για την άνοια

 Είναι γνωστό πως η μνήμη αποτελεί συστατικό ζωτικής σημασίας για την επιβίωση του ανθρώπου. Δεν πρέπει να τη θεωρούμε δεδομένη, διότι χωρίς αυτή θα αδυνατούσαμε να επιτελέσουμε ακόμη και τις πιο απλές δραστηριότητες, να κατανοήσουμε τον ευατό μας και να αποκτήσουμε γνώσεις. Η μνήμη σχετίζεται με τη συγκράτηση και αποθήκευση πληροφοριών και αποτελεί τον τρόπο έκφρασης αυτών που ήδη γνωρίζουμε. Οι επιστήμονες χωρίζουν τη μνήμη σε τρεις μορφές ανάλογα με το χρόνο αποθήκευσης των πληροφοριών: την αισθητηριακή, τη βραχύχρονη και τη μακρόχρονη. Παράλληλα η έννοια της μνήμης συνδέεται με τη μάθηση και τη λήθη.  Η μάθηση αναφέρεται  στην απόκτηση νέων δεξιοτήτων και ικανοτήτων, ενώ η λήθη είναι το “σβήσιμο” των πληροφοριών που κατέχουμε. Αξίζει να αναφέρουμε πως υπάρχουν δομές του εγκεφάλου που συνδέονται με τη μνήμη, όπως ο πρόσθιος και ο κροταφικός λοβός, ο ιππόκαμπος (διαμόρφωση αναμνήσεων) και η αμυγδαλή.          

Έρευνες δείχνουν πως η μνήμη και άλλες διαδικασίες επεξεργασίας αλλάζουν καθώς το άτομο μεγαλώνει. Οι διαταραχές της μνήμης είναι συνήθεις και μπορεί να οφείλονται σε πλήθος αιτιών. Η άνοια, αποτελεί μια σοβαρή διαταραχή, που αφορά τις νοητικές λειτουργίες του ατόμου, με δυσκολίες ακόμη και στην αυτοεξυπηρέτηση του. Βασικός παράγοντες κινδύνου για την άνοια είναι η  προχωρημένη ηλικία, ωστόσο φαίνεται πως στην ανάπτυξή της συντελούν και συγκεκριμένα γονίδια. Αυτή η νόσος εμφανίζεται σε ποικίλες μορφές, όπως είναι η νόσος Alzheimer, η νευροεκφυλιστική άνοια, η νόσος των σωματίδιων του Lewy, η μετωποκροταφική άνοια, η Παρκινσονική άνοια και η αγγειακή άνοια. Η νόσος Alzheimer αποτελεί και την πιο συχνή εκδοχή της.   

Πιο συγκεκριμένα, η νόσος Alzheimer αποτελεί  μια χρόνια αρρώστια του εγκεφάλου, που προσβάλλει τη μνήμη, τις πνευματικές ικανότητες και τη προσωπικότητα του ατόμου. Αποτελεί μια νευροεκφυλιστική διαταραχή, με χαρακτηριστικές νευροπαθολογικές αλλαγές. Από το 2012, 5.2 εκατομμύρια Αμερικάνοι (1 στους 8 ηλικίας 65 ετών και άνω) με τα ποσοστά να αυξάνονται στις μεγαλύτερες ηλικίες, γι΄αυτό και είναι γνωστή ως “νόσος των Ηλικιωμένων”. Φαίνεται πως αποτελεί την 6^η αιτία θανάτου στις  Η.Π.Α. Αναμένεται πως 6.7 εκατομμύρια θα αναπτύξουν την αρρώστια το 2025 -2030. Σήμερα, οι ασθενείς ανέρχονται σε 18 εκατομμύρια σ΄όλο το κόσμο. Πέρα από τα επιδημιολογικά στοιχεία, όσον αφορά στην ίδια την ασθένεια, αρχικά εντοπίζεται στις δομές του εγκεφάλου, που είναι υπεύθυνες για τη συγκράτηση νέων πληροφοριών και την καθυστερημένη ανάκληση στη μνήμη. Έπειτα η ασθένεια, αφορά δυσκολίες  σε νοητικές δραστηριότητες, όπως σχεδιασμός, οργάνωση  και εκπόνηση στόχων. Οπτικοχωρικές διαδικασίες και άλλες πλευρές του λόγου και της γλώσσας επίσης προσβάλλονται. Η καθημερινή λειτουργικότητα του ατόμου μειώνεται σε μεγάλο βαθμό. Πιο αναλυτικά, στην αρχή εντοπίζεται μια ελαφριά έκπτωση στη μνήμη, ενώ αργότερα η κατάσταση χειροτερεύει με δυσκολία, ακόμη και στην εκτέλεση απλών πράξεων (να φάει, να ντυθεί). Η κλινική συμπτωματολογία της νόσου είναι η αδυναμία προσανατολισμού στο χώρο, η ανομία, η απραξία της ένδυσης, η δυσχέρεια στην αναγνώριση προσώπων, η ευερεθιστότητα, η αδιαφορία, η απάθεια και η καταθλιπτική διάθεση. Υπάρχουν γονίδια που αυξάνουν την πιθανότητα να αναπτυχθεί η νόσος, όπως και το οικογενειακό ιστορικό. Πρόκειται για μια πολυπαραγοντική νόσο. Η μη δραστηριοποίηση σε τομείς φυσικής και νοητικής άσκησης, το κάπνισμα, η παχυσαρκία, η υπέρταση και η κατάθλιψη, σχετίζονται με  την ανάπτυξη της. Όσον αφορά στα νευροχημικά αποτελέσματα που συσχετίζονται με τη νόσο του Alzheimer, εμφανίζεται μείωση στα επίπεδα της ακετυλοχολίνης στον εγκέφαλο και αυτό διότι έχει εκφυλιστεί ο βασικός πρόσθιος εγκέφαλος.

·       Πως μπορεί όμως ο καθένας από εμάς να συμβάλλει στην πρόληψη της νόσου Alzheimer;

Το προχωρημένο της ηλικίας, καθώς και η γενετική προδιάθεση αποτελούν δύο από τους κύριους παράγοντες ανάπτυξης της νόσου, όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Ωστόσο, δεν θα μπορούσαν να παραληφθούν και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως η διατροφή και η άσκηση, που είναι πιθανόν να τροποποιηθούν από τον καθένα ξεχωριστά. Ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι μια μεσογειακή δίαιτα, δηλαδή μια δίαιτα με ικανοποιητική πρόσληψη λαχανικών και φρούτων, ψαριών και βιταμίνης B, ιδιαίτερα φαλλικού οξέος θεωρείται καταλληλότερη. Ταυτόχρονα, η μέτρια κατανάλωση οινοπνεύματος (αλκοόλ) και λιπιδίων φαίνεται πως σχετίζονται με την μείωση του κινδύνου εμφάνισης της νόσου. Εκτός από την υγεινή διατροφή, ακρογωνιαίος λίθος της πρόληψης έναντι της Νόσου Alzheimer αποτελεί η ενασχόληση με τη σωματική και πνευματική άσκηση. Συγκεκριμένα, η αεροβική γυμναστική και το περπάτημα αποσκοπούν στην απόκτηση ευεξίας, ενώ οι ασκήσεις ενδυνάμωσης της μνήμης στην εξάσκηση του μυαλού. Αξίζει να αναφερθεί πως στην πρόληψη συμπεριλαμβάνεται ο έλεγχος της καρδιάς, η αποφυγή του στρες και η διαμόρφωση κατάλληλου κοινωνικού δικτύου μέσα από τη συμμετοχή σε δραστηριότητες.

Οι διαταραχές της μνήμης συνδέονται  με την επιβράδυνση της  λειτουργικότητας του ατόμου σε όλους τους τομείς της ζωής του. Προς το παρόν δεν έχουν βρεθεί φάρμακα για την πλήρη αποκατάσταση από τις συνηθέστερες μορφές άνοιας. Έχει διαπιστωθεί πως υπάρχουν θεραπείες που ανακουφίζουν ή επιβραδύνουν τα συμπτώματα, τόσο τα σωματικά, όσο και τα ψυχολογικά ή συμπεριφορικά. Οι αναστολείς της χολινεστεράσης, όπως η δονεπεζίλη, η ριβαστιγμίνη, η γκαλανταμίνη συμβάλλουν στη βελτίωση της εικόνας των ασθενών ιδαιίτερα στα πρώτα στάδια και βοηθούν στην βελτίωση. Ακόμη, η μεμαντίνη, χησιμοποιείται στα μετέπειτα στάδια και αφορά τη σταθεροποίηση τω γνωσιακών λειτουργιών των πασχόντων, ενώ τα ατικαταθλιπτικά ανακουφίζουν από την καταθλιπτική διάθεση. 

Πολύ σημαντικές θεωρούνται οι μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις, που έχουν περισσότερη αποτελεσματικότητα σε συνδυασμό με τη φαρμακευτική θεραπεία, για την ενδυνάμωση της θεραπείας. Κάποιες από αυτές είναι η λογοθεραπεία, η νοητική άσκηση, η μουσικοθεραπεία, η φυσικοθεραπεία, η γυμναστική, η ψυχοθεραπεία (γνωσιακή – συμπεριφορική) και η θεραπεία θετικών αναμνήσεων.            

Η υποστήριξη από συγγενείς και φίλους, θεωρείται εξίσου σημαντική για τους ασθενείς με άνοια, αλλά και η παροχή φροντίδας είναι απαραίτητη. Αυτή την αναλαμβάνει ο φροντιστής, που είναι είτε μέλος της οικογένειας, είτε φίλος, είτε επαγγελματίας, αναλαμβάνει σημαντικές ευθύνες, ώστε να καλύψει τις ανάγκες του ασθενούς. Ωστόσο, επηρεάζεται η ψυχική και σωματική του υγεία και βιώνει ένα διαρκές άγχος για τη ζωή του ατόμου που φροντίζει, κάτι ιδιαίτερα επώδυνο για τον ίδιο. Υπάρχει μάλιστα πιθανότητα να οδηγηθεί σε κατάθλιψη ή να εμφανίσει θυμό, ντροπή, ενοχές, μοναξιά και πένθος. Από τη μεριά τους, οι φροντιστές, χρειάζεται να φροντίζουν και τον ίδιο τους τον εαυτό, προκειμένου να ανταποκριθούν στο δύσκολο αυτό έργο. Εξίσου σημαντικό είναι να μην αφήνουν πίσω τις δικές τους ανάγκες, να ασχολούνται με ευχάριστες δραστηριότητες και να αναπτύξουν το κοινωνικό τους δίκτυο. Πρέπει να υπάρξει κατάλληλος προγραμματισμός, με σκοπό την προώθηση της ευημέριας των φροντιστών, τη συναισθηματική υποστήριξή τους και την παροχή κατάλληλης ενημέρωσης . Αυτά αποτελούν και τα κύρια στοιχεία προκειμένου να επέλθει και η σωστή φροντίδα των ανοϊκών ασθενών. Οι συμπεριφορικές και ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις στους φροντιστές, θα συμβάλλουν στην καλύτερη αποτελεσμακότητα όσον αφορά στην κατάθλιψη, το άγχος, την ποιότητα ζωής και την αίσθηση ικανότητας των ίδιων.

 

Συνοψίζοντας, η άνοια και οι μορφές της, με συνηθέστερη τη νόσο Alzheimer είναι μια παγκόσμια πρόκληση για την υγεία και την κοινωνική πρόνοια. Η έγκαιρη διάγνωση της έχει μεγάλη σημασία. Χρειάζεται να υπάρχει ενημέρωση, σχεδιασμός και προγράμματα, με σκοπό την αποδοχή και διαχείρηση της νόσου, ώστε να μην κυριεύσει τον πάσχοντα και την οικογένειά του, καθώς και τη ζωή του φροντιστή. Ταυτόχρονα, η κοινωνία πρέπει να βρίσκεται σε εγρήγορση, για τη διασφάλιση μιας καλύτερης ποιότητας ζωής. Η Εταιρεία Alzheimer αποτελεί στήριγμα, με την ιατρική, ψυχολογική και διαγνωστική υποστήριξη στους ασθενείς και τις οικογένειές τους.  

 

Γράφει η Στελίνα Αντουλινάκη, Ψυχολόγος, MSc